Do właściwości Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego , jako organu pierwszej instancji zgodnie z art. 83 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, należą zadania i kompetencje, o których mowa w art. 37 ust. 3, art. 40 ust. 2, art. 41 ust. 4, art. 48–51, art. 54, art. 55, art. 57 ust. 4 i 8, art. 59, art. 59a, art. 59c ust. 1, art. 59d ust. 1, art. 59g ust. 1, art. 59i, art. 62 ust. 1 pkt 3 i ust. 3, art. 65, art. 66, art. 67 ust. 1 i 3, art. 68, art. 69, art. 70 ust. 2, art. 71a, art. 74, art. 75 ust. 1 pkt 3 lit. a, art. 76, art. 78 oraz art. 97 ust. 1.
Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane do zadań organów nadzoru budowlanego należy:
- kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego;
- kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej;
- badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
- współdziałanie z organami kontroli państwowej.
Organy nadzoru budowlanego są obowiązane do: bezzwłocznego przesyłania organom administracji architektoniczno-budowlanej kopii decyzji i postanowień wynikających z przepisów prawa budowlanego; prowadzenia ewidencji decyzji, postanowień i zgłoszeń, o których mowa w art. 82b ust. 1 pkt 2; prowadzenia ewidencji rozpoczynanych i oddawanych do użytkowania obiektów budowlanych; prowadzenia ewidencji zawiadomień o kontrolach, o których mowa w art. 62.
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego nie może zajmować się sprawami nie ujętymi w powyższych przepisach, jak na przykład: niewłaściwe wykonywanie umów w budownictwie, naruszenia własności, sprawy między wynajmującymi i najemcami lokali itp.